Thanh Hóa – Wikipedia tiếng Việt

Thanh Hóa là một tỉnh thuộc vùng Bắc Trung Bộ Việt Nam.[4]

Năm 2018, Thanh Hóa là đơn vị chức năng hành chính Nước Ta xếp thứ 8 về Tổng sản phẩm trên địa phận ( GRDP ), xếp thứ 40 về GRDP trung bình đầu người, đứng thứ 4 về vận tốc tăng trưởng GRDP. Số liệu kinh tế tài chính – xã hội thống kê GRDP đạt 146.242 tỉ Đồng ( tương ứng với 6,3510 tỉ USD ), GRDP trung bình đầu người đạt 41,10 triệu đồng ( tương ứng với 1.785 USD ), vận tốc tăng trưởng GRDP đạt 15,16 %. [ 5 ]

Vị trí địa lý[sửa|sửa mã nguồn]

Địa giới hành chính tỉnh Thanh Hoá :

Ngày nay, theo số liệu đo đạc hiện đại của Cục Bản đồ thì Thanh Hóa nằm ở vĩ tuyến 19°18′ Bắc đến 20°40′ Bắc, kinh tuyến 104°22′ Đông đến 106°05′ Đông.

Bạn đang đọc: Thanh Hóa – Wikipedia tiếng Việt

Các điểm cực của tỉnh Thanh Hóa :[sửa|sửa mã nguồn]

Điểm cực bắc tại: xã Trung Sơn, huyện Quan Hóa.
Điểm cực đông tại: xã Nga Điền, huyện Nga Sơn.
Điểm cực tây tại: xã Quang Chiểu, huyện Mường Lát.
Điểm cực nam tại: thôn Nam Hà, xã Hải Hà, huyện Tĩnh Gia.

Diện tích tự nhiên của Thanh Hóa là 11.120,6 km², chia làm 3 vùng : đồng bằng ven biển, trung du, miền núi. Thanh Hóa có thềm lục địa rộng 18.000 km² .Thanh Hóa là một tỉnh lớn về cả diện tích quy hoạnh và dân số, đứng thứ 5 về diện tích quy hoạnh và thứ 3 về dân số trong số những đơn vị chức năng hành chính tỉnh thường trực nhà nước, cũng là một trong những khu vực sinh sống tiên phong của người Việt cổ .Cách đây khoảng chừng 6.000 năm đã có người sinh sống tại Thanh Hóa. Các di chỉ khảo cổ cho thấy nền văn hóa truyền thống Open tiên phong tại đây là văn hóa truyền thống Đa Bút. Sang đầu thời đại kim khí, thuộc thời đại đồ đồng, qua những bước tăng trưởng với những quy trình tiến độ trước văn hóa truyền thống Đông Sơn, Thanh Hóa đã trải qua một tiến trình tăng trưởng với những tiến trình văn hoá : Cồn Chân Tiên, Đông Khối – Quỳ Chữ tương tự với những văn hóa truyền thống Phùng Nguyên – Đồng Đậu – Gò Mun ở lưu vực sông Hồng. Và sau đó là nền văn minh Văn Lang cách đây hơn 2 nghìn năm, văn hoá Đông Sơn ở Thanh Hóa đã tăng trưởng rực rỡ tỏa nắng. [ 7 ]Thanh Hóa là tỉnh chuyển tiếp giữa miền Bắc và miền Trung Nước Ta trên nhiều phương diện. Về hành chính, Thanh Hóa là tỉnh miền Trung, tiếp giáp với Tây Bắc Bộ và đồng bằng Bắc Bộ. Về địa chất, miền núi Thanh Hóa là sự nối dài của Tây Bắc Bộ trong khi đồng bằng Thanh Hóa là đồng bằng lớn nhất Trung Bộ, ngoài những một phần nhỏ ( phía bắc huyện Nga Sơn ) thuộc đồng bằng châu thổ sông Hồng. Về khí hậu, Thanh Hóa vừa có kiểu khí hậu của miền Bắc lại vừa mang những hình thái khí hậu của miền Trung. Về ngôn từ, người Thanh Hóa có âm vực giống với phương ngữ Bắc Bộ nhưng khá khác về cách phát âm những từ ( ví dụ : người bắc nói ” chị ” thì người Thanh Hóa nói là ” chậy ” ) và sử dụng khá đa dạng chủng loại những từ ngữ của phương ngữ Nghệ – Tĩnh .Thanh Hóa gồm có 2 thành phố thường trực tỉnh, 2 thị xã và 23 huyện, với diện tích quy hoạnh 11.133,4 km² và số dân 3.712.600 người với 7 dân tộc bản địa Kinh, Mường, Thái, H’mông, Dao, Thổ, Khơ Mú [ 8 ], trong đó có khoảng chừng 855.000 người sống ở thành thị. [ 9 ] Năm 2005, Thanh Hóa có 2,16 triệu người trong độ tuổi lao động, chiếm tỷ suất 58,8 % dân số toàn tỉnh, lao động đã qua huấn luyện và đào tạo chiếm 27 %, trong đó lao động có trình độ cao đẳng, ĐH trở lên chiếm 5,4 % [ 7 ] .

Địa hình, địa mạo[sửa|sửa mã nguồn]

Địa hình Thanh Hóa nghiêng từ tây-bắc xuống đông nam. Ở phía tây-bắc, những đồi núi cao trên 1.000 m đến 1.500 m thoải dần, lê dài và lan rộng ra về phía đông nam. Đồi núi chiếm 3/4 diện tích quy hoạnh của cả tỉnh, tạo tiềm năng lớn về kinh tế tài chính lâm nghiệp, dồi dào lâm sản, tài nguyên đa dạng và phong phú. Dựa vào địa hình hoàn toàn có thể chia Thanh Hóa ra làm những vùng miền .Miền núi, trung du : Miền núi và đồi trung du chiếm phần nhiều diện tích quy hoạnh của Thanh Hóa. Riêng miền đồi trung du chiếm một diện tích quy hoạnh hẹp và bị xé lẻ, không liên tục, không rõ nét như ở Bắc Bộ. Do đó nhiều nhà nghiên cứu đã không tách miền đồi trung du của Thanh Hóa thành một bộ phận địa hình riêng không liên quan gì đến nhau mà coi những đồi núi thấp là một phần không tách rời của miền núi nói chung .Miền đồi núi chiếm 2/3 diện tích quy hoạnh Thanh Hóa, nó được chia làm 3 bộ phận khác nhau gồm có 11 huyện : Như Xuân, Như Thanh, Thường Xuân, Lang Chánh, Bá Thước, Quan Hóa, Quan Sơn, Mường Lát, Cẩm Thủy, Thạch Thành và Ngọc Lặc. Vùng đồi núi phía tây có khí hậu mát, lượng mưa lớn nên có nguồn lâm sản dồi dào, lại có tiềm năng thủy điện lớn, trong đó sông Chu và những phụ lưu có nhiều điều kiện kèm theo thuận tiện để kiến thiết xây dựng những xí nghiệp sản xuất thủy điện. Miền đồi núi phía Nam đồi núi thấp, đất phì nhiêu thuận tiện trong việc tăng trưởng cây công nghiệp, lâm nghiệp, cây đặc sản nổi tiếng và có Vườn vương quốc Bến En ( thuộc địa phận huyện Như Thanh và huyện Như Xuân ), có rừng tăng trưởng tốt, với nhiều gỗ quý, thú quý .Vùng đồng bằng của Thanh Hóa lớn nhất của miền Trung và thứ ba của cả nước. Đồng bằng Thanh Hóa có vừa đủ đặc thù của một đồng bằng châu thổ, do phù sa những mạng lưới hệ thống sông Mã, sông Yên, sông Hoạt bồi đắp. Điểm đồng bằng thấp nhất so với mực nước biển là 1 m .Vùng ven biển : Các huyện từ Nga Sơn, Hậu Lộc, Hoằng Hóa, Sầm Sơn, Quảng Xương đến Nghi Sơn, chạy dọc theo bờ biển gồm vùng sình lầy ở Nga Sơn và những cửa sông Hoạt, sông Mã, sông Yên và sông Lạch Bạng. Bờ biển dài, tương đối phẳng phiu, có bãi tắm nổi tiếng Sầm Sơn, có những vùng đất đai to lớn thuận tiện cho việc lấn biển, nuôi trồng thủy hải sản, phân bổ những khu dịch vụ, khu công nghiệp, tăng trưởng kinh tế tài chính biển ( ở Nga Sơn, Nam Sầm Sơn, Nghi Sơn ) .

Tài nguyên vạn vật thiên nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Thanh Hóa có 296 mỏ và điểm tài nguyên với 42 loại tài nguyên khác nhau : đá granit và marble, đá vôi làm xi-măng, sét làm xi-măng, crôm, quặng sắt, secpentin, đôlômit, ngoài những còn có vàng sa khoáng và những loại tài nguyên khác [ 10 ]. Tổng trữ lượng nước ngọt mặt phẳng của Thanh Hóa khoảng chừng 19,52 tỷ m³ hàng năm
Các di chỉ khảo cổ cho thấy người Việt đã sống ở đây cách nay 6.000 năm. Thời kỳ dựng nước nó là bộ Cửu Chân và bộ Quân Ninh của nước Văn Lang .

Thời Bắc thuộc[sửa|sửa mã nguồn]

Đình Bảng Môn, xã Hoằng Lộc, Hoằng Hóa .Thời Nhà Hán chính quyền sở tại đô hộ Thanh Hóa thuộc Q. Cửu Chân. Sang đến thời Tam Quốc, nhà Đông Ngô trực tiếp quản lý. Sau khi tách Q. Cửu Chân thành hai Q. Cửu Chân và Cửu Đức thì thuộc Q. Cửu Chân mới gồm đất Thanh Hóa ngày này và Tỉnh Ninh Bình. Cửu Chân được chia làm 7 huyện : Tư Phố, Di Phong, Cư Phong, Trạn Ngô, Kiến Sơ, Phù Lạc, Thường Lạc, Tùng Nguyên. Sang đến thời nhà Lương, Lương Võ Đế đổi Cửu Chân làm Ái Châu. Đến thời Nhà Tùy gọi là Cửu Chân Q. .

Thời kỳ tự chủ[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ cổ tỉnh Thanh Hóa vào cuối thế kỷ XIX, thời Nhà NguyễnỞ thời kỳ tự chủ thì Thanh Hóa được đổi tên nhiều lần nhưng Thanh Hóa vẫn là tỉnh có số lần sáp nhập và chia tách tối thiểu cả nước .Ở thời Nhà Đinh và Tiền Lê Thanh Hóa gọi là đạo Ái Châu. Ở thời Nhà Lý thời kỳ đầu gọi là trại Ái Châu, vào năm Thuận Thiên 1 thì gọi là Phủ Thanh Hóa .Năm 1242, vua Trần Thái Tông đổi 24 lộ đời Lý thành 12 lộ, trong đó có Thanh Hóa phủ lộ. Năm Quang Thái thứ 10 ( Trần Thuận Tông – năm 1397 ) đổi làm trấn Thanh Ðô. Trấn Thanh Ðô lúc này gồm 7 huyện và 3 châu ( mỗi châu có 4 huyện ). Trong đó, 7 huyện là : Cổ Ðằng, Cổ Hoằng, Ðông Sơn, Cổ Lôi, Vĩnh Ninh, Yên Ðịnh, Lương Giang. 3 châu gồm có : châu Thanh Hóa gồm huyện Nga Lạc, huyện Tế Giang, huyện Yên Lạc, huyện Lỗi Giang ; châu Ái gồm huyện Hà Trung, huyện Thống Bình, huyện Tống Giang, huyện Chi Nga ; châu Cửu Chân gồm huyện Cổ Chiến, huyện Kết Thuế, huyện Duyên Giác, huyện Nông Cống .Năm 1397, Trần Thuận Tông đổi làm trấn Thanh Đô, gồm 3 châu và 7 huyện : châu Thanh Hóa ( gồm Nga Lạc, Tế Giang, Yên Lạc, Lỗi Giang ) ; châu Ái ( gồm : Hà Trung, Thống Bình, Tống Giang, Chi Nga ) ; châu Cửu Chân ( gồm : Cổ Chiến, Kết Thuế, Duyên Giác, Nông Cống ) ; huyện Cổ Đằng, huyện Cổ Hoằng, huyện Đông Sơn, huyện Vĩnh Ninh, huyện Yên Định, huyện Lương Giang, huyện Cổ Lôi .
Vò sành đựng lương thực tại Thanh Hóa, thế kỷ XI-XII .Năm 1403, Hồ Hán Thương đổi phủ Thanh Hóa thành phủ Thiên Xương. Sách Ðại Nam nhất thống chí ghi :

Phủ này (tức phủ Thiên Xương) cùng Cửu Chân và Ái Châu làm “tam phủ” gọi là Tây Ðô. Thời thuộc Minh, trấn Thanh Ðô đổi thành phủ Thanh Hóa (năm 1407 – theo Ðào Duy Anh) và Thời thuộc Minh lại làm phủ Thanh Hóa, lãnh 4 châu là Cửu Chân, Ái Châu, Thanh Hóa, Quỳ Châu và 11 huyện. Trong đó, 11 huyện là Yên Ðịnh, Nông Cống, Vĩnh Ninh, Tống Giang, Cổ Ðằng, Nga Lạc, Lương Giang, Lỗi Giang, Ðông Sơn, Yên Lạc, Cổ Lôi[11]

Sau khi Nhà Hồ thất thủ, Nhà Minh quản lý Đại Việt, lại đổi lại làm phủ Thanh Hóa như cũ, đặt thêm hai huyện : Lôi Dương, Thụy Nguyên. Về địa giới vẫn không đổi. [ 11 ]Sau khi khởi nghĩa Lam Sơn thắng lợi, nhà Hậu Lê cầm quyền. Năm Thuận Thiên thứ nhất ( năm 1428 ), Lê Thái Tổ chia nước làm 5 đạo, Thanh Hóa thuộc Hải Tây đạo, đến năm Quang Thuận thứ 7 ( năm 1466 ) đặt tên là Thừa Tuyên Thanh Hóa, năm Quang Thuận thứ 10 ( năm 1469 ) lại đổi thành Thừa Tuyên Thanh Hoa, tên Thanh Hoa có từ đây. Thanh Hoa Thừa Tuyên theo ” Thiên Nam dư hạ tập ” lãnh 4 phủ, 16 huyện và 4 châu .Thời Nhà Lê, Thanh Hóa là thừa tuyên Thanh Hóa ( Thanh Hoa ), gồm phần đất tỉnh Thanh Hóa thời nay và tỉnh Tỉnh Ninh Bình ( thời kỳ đó là phủ Trường Yên, thường trực ) và tỉnh Hủa Phăn ( Sầm Nưa ) của Lào ( thời kỳ đó gọi là châu Sầm ). Xứ Thanh Hoa thời Nhà Lê với 6 phủ :
Sau khi Nhà Nguyễn lên nắm quyền, vào năm Gia Long thứ nhất ( 1802 ), đổi gọi là trấn Thanh Hóa. Năm Minh Mệnh thứ 12 ( 1831 ), đổi trấn thành tỉnh, mở màn gọi là tỉnh Thanh Hoa ( Thanh : trong sáng, Hoa : tinh hoa ). Đến năm Thiệu Trị thứ ba ( 1843 ), lại đổi thành tỉnh Thanh Hóa. [ 13 ] Tên gọi Thanh Hóa không đổi từ đó cho tới thời nay .
Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, những cấp hành chính là châu, phủ, Q. được bãi bỏ. Tỉnh Thanh Hóa lúc này có 21 đơn vị chức năng hành chính gồm thị xã Thanh Hóa và 20 huyện : Bá Thước, Cẩm Thủy, Đông Sơn, Hà Trung, Hậu Lộc, Hoằng Hóa, Lang Chánh, Nga Sơn, Ngọc Lặc, Như Xuân, Nông Cống, Quan Hóa, Quảng Xương, Thạch Thành, Thiệu Hóa, Thọ Xuân, Thường Xuân, Tĩnh Gia, Vĩnh Lộc, Yên Định .Ngày 16 tháng 12 năm 1964, huyện Triệu Sơn được xây dựng trên cơ sở tách 13 xã thuộc huyện Thọ Xuân và 20 xã thuộc huyện Nông Cống [ 14 ]Ngày 5 tháng 7 năm 1977, hợp nhất 2 huyện Hà Trung và Nga Sơn thành huyện Trung Sơn ; hợp nhất 2 huyện Vĩnh Lộc và Thạch Thành thành huyện Vĩnh Thạch ; hợp nhất 2 huyện Lang Chánh và Ngọc Lặc thành huyện Lương Ngọc ; hợp nhất huyện Yên Định và 15 xã của huyện Thiệu Hóa ở tả ngạn sông Chu thành huyện Thiệu Yên ; hợp nhất huyện Đông Sơn và 16 xã còn lại của huyện Thiệu Hóa ở hữu ngạn sông Chu thành huyện Đông Thiệu. [ 15 ]Ngày 18 tháng 12 năm 1981, xây dựng 2 thị xã Bỉm Sơn ( tách ra từ huyện Trung Sơn ) và Sầm Sơn ( tách ra từ huyện Quảng Xương ). [ 16 ]Ngày 30 tháng 8 năm 1982, chia những huyện Lương Ngọc, Trung Sơn, Vĩnh Thạch thành những huyện như cũ ; đổi tên huyện Đông Thiệu thành huyện Đông Sơn nhưng vẫn giữ nguyên địa giới như cũ. [ 17 ]Ngày 1 tháng 5 năm 1994, chuyển thị xã Thanh Hóa thành thành phố Thanh Hóa. [ 18 ]Ngày 18 tháng 11 năm 1996, chia huyện Quan Hóa thành 3 huyện Quan Hóa, Quan Sơn và Mường Lát ; chia huyện Như Xuân thành 2 huyện Như Xuân và Như Thanh ; tái lập huyện Thiệu Hóa trên cơ sở tách 16 xã thuộc huyện Đông Sơn ở hữu ngạn sông Chu và 15 xã thuộc huyện Thiệu Yên ở tả ngạn sông Chu ; đổi tên huyện Thiệu Yên thành huyện Yên Định. [ 19 ]Ngày 19 tháng 4 năm 2017, chuyển thị xã Sầm Sơn thành thành phố Sầm Sơn. [ 20 ]Ngày 1 tháng 6 năm 2020, chuyển huyện Tĩnh Gia thành thị xã Nghi Sơn. [ 21 ]Tỉnh Thanh Hóa có 2 thành phố, 2 thị xã và 23 huyện như lúc bấy giờ .
Tỉnh Thanh Hóa có 27 đơn vị chức năng hành chính cấp huyện, gồm có 2 thành phố, 2 thị xã và 23 huyện với 559 đơn vị chức năng hành chính cấp xã, gồm có 60 phường, 30 thị xã và 469 xã [ 22 ]. Thanh Hoá có tỉ lệ đô thị hóa thấp .
Năm 2019 vận tốc tăng trưởng tổng sản phẩm trên địa phận ( GRDP ) ước đạt 17,15 %, là mức tăng trưởng cao nhất từ trước đến nay ; trong đó : Cơ cấu những ngành kinh tế tài chính trong GRDP chuyển dời theo hướng tích cực, tỷ trọng ngành nông, lâm, thủy hải sản chiếm 10,9 %, giảm 1,5 % ; công nghiệp – thiết kế xây dựng chiếm 47,1 %, tăng 1,7 % ; dịch vụ chiếm 33,2 %, giảm 2,7 % ; thuế mẫu sản phẩm chiếm 8,8 %, tăng 2,5 % .Sản xuất nông nghiệp mặc dầu bị thiệt hại nặng nề do thiên tai, dịch bệnh, nhưng vẫn tăng trưởng không thay đổi và đạt tác dụng khá tổng lực ; tổng giá trị sản xuất toàn ngành ước đạt 28.199 tỷ đồng, tăng 2,27 % so với cùng kỳ .Đặc biệt, kiến thiết xây dựng nông thôn mới trên địa bàn đạt hiệu quả vượt bậc. Năm 2019, có 05 huyện, thành phố, 54 xã đạt chuẩn nông thôn mới, vượt kế hoạch ( kế hoạch là 01 huyện, 41 xã ), nâng tổng số đơn vị chức năng đạt chuẩn nông thôn mới toàn tỉnh lên 6 huyện, thành phố, 350 xã ( đạt tỷ suất 61,5 % ), 799 thôn, bản, vượt tiềm năng Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVIII ( đến năm 2020 có 05 huyện và 50 % số xã đạt chuẩn nông thôn mới ) ; trung bình toàn tỉnh đạt 16,7 tiêu chuẩn / xã .Bên cạnh đó, sản xuất công nghiệp duy trì vận tốc tăng trưởng cao ; giá trị sản xuất ước đạt 126.072 tỷ đồng, tăng 32,6 % so với cùng kỳ. Hầu hết loại sản phẩm công nghiệp hầu hết đều có sản lượng tăng so với cùng kỳ, trong đó 1 số ít mẫu sản phẩm tăng cao như : Thép ( gấp 49 lần ), thuốc lá ( tăng 33,3 % ), giày ( 25,2 % ), quần áo ( 23,7 % ), đường ( 19 % ), bia ( 19 % ), xi-măng ( 7,6 % ) .Các ngành dịch vụ đạt vận tốc tăng trưởng khá, đặc biệt quan trọng lần tiên phong có khoản 500 tỷ đồng từ lệch giá vận tải đường bộ quốc tế ( Cảng Container quốc tế Nghi Sơn ). Mặc dù nhỏ nhưng mở ra triển vọng lớn với ý nghĩa Thanh Hóa liên kết thẳng với quốc tế sẽ lôi cuốn nhiều nhà đầu tư chăm sóc .Bên cạnh đó một số ít ngành có nhiều khởi sắc. Tổng mức kinh doanh nhỏ sản phẩm & hàng hóa và lệch giá dịch vụ ước đạt 108.643 tỷ đồng, vượt 3,5 % kế hoạch, tăng 15,2 % so với cùng kỳ. Năm 2019, toàn tỉnh ước đón 9,65 triệu lượt khách, vượt 1,6 % kế hoạch, tăng 17 % so với cùng kỳ, trong đó có 300 nghìn lượt khách quốc tế, tăng 30,3 % ; lệch giá du lịch ước đạt 14.525 tỷ đồng, tăng 37 % so với cùng kỳ … Năm 2019 thu ngân sách nhà nước ước đạt 27.359 tỷ đồng, vượt 2,7 % dự trù và tăng 18 % so với cùng kỳ . Thành phố Thanh Hóa về đêm
Theo số liệu của tổng cục thống kê, trong 6 tháng đầu năm 2009, chỉ số tăng trưởng công nghiệp của toàn tỉnh tăng 8,2 %, đây là mức tăng cao so với mức tăng trung bình của cả nước là 4,6 % ( trong đó TP Hồ Chí Minh và TP.HN chỉ tăng ở mức thấp là 0,4 % và 2,7 % ). [ 23 ] Trong bảng xếp hạng về Chỉ số năng lượng cạnh tranh đối đầu cấp tỉnh của Nước Ta năm 2011, tỉnh Thanh Hóa xếp ở vị trí thứ 24/63 tỉnh thành. [ 24 ]Tính đến thời gian năm 2018, Thanh Hóa có 7 khu công nghiệp tập trung chuyên sâu và phân tán :
Hiện tại Thanh Hóa đang kiến thiết xây dựng khu kinh tế tài chính Nghi Sơn. Khu kinh tế tài chính này được Thủ tướng nhà nước ký quyết định hành động xây dựng và phát hành quy định hoạt động giải trí số 102 / 2006 / QĐ-TTg ngày 15 tháng 5 năm 2006. Khu kinh tế tài chính này nằm ở phía Nam của tỉnh Thanh Hóa, cách Thành Phố Hà Nội 200 km, có đường đi bộ và đường tàu vương quốc chạy qua, có cảng biển nước sâu cho tàu có tải trọng đến 30.000 DWT cập bến. Khu kinh tế tài chính Nghi Sơn là một TT động lực của vùng Nam Thanh Bắc Nghệ đang được quy hoạch, cũng được nhìn nhận là trọng điểm tăng trưởng phía Nam của vùng kinh tế tài chính trọng điểm Bắc bộ, đồng thời là cầu nối giữa vùng Bắc Bộ với Trung Bộ, với thị trường Nam Lào và Đông Bắc Thái Lan .
Thống kê đến năm 2004, toàn tỉnh có 239.842 ha đất nông nghiệp ( chiếm 21,6 % diện tích quy hoạnh đất tự nhiên toàn tỉnh ) [ 25 ] đang được sử dụng khai thác .

Năm 2013, tổng sản lượng lương thực cả tỉnh đạt 1,65 triệu tấn[26].
Năm 2014, tổng sản lượng nông nghiệp cả tỉnh đạt 1,737 triệu tấn[27].

Theo số liệu thống kê năm năm trước toàn tỉnh Thanh Hóa có diện tích quy hoạnh đất lâm nghiệp 626.576,1 ha [ 28 ]. Diện tích bao trùm rừng tới năm 2013 đạt 51 %. Tài nguyên giá trị thực vật của rừng Thanh Hóa rất đa dạng sinh học về bảo tồn điều tra và nghiên cứu cũng như giàu tiềm năng khoang nuôi tái sinh hồi sinh những loài cây địa phương có giá trị cao : lát, pơ mu, sa mu, lim xanh, táu, sến, vàng tâm, giổi, de, chò chỉ … Các loại thuộc tre nứa gồm có : luồng, nứa, vầu, giang, tre, … Ngoài ra nguồn lâm sản ngoài gỗ còn có : mây, tuy nhiên, dược liệu, quế, cánh kiến đỏ … Rừng trồng tăng trưởng kinh tế tài chính có những loại cây lâm nghiệp : luồng, thông nhựa, mỡ, bạch đàn, phi lao, quế, cao su đặc. Thanh Hóa là tỉnh có diện tích quy hoạnh luồng lớn nhất trong cả nước với diện tích quy hoạnh trên 71.000 ha ( chiếm 55 % diện tích quy hoạnh luồng toàn Nước Ta ) [ 29 ] .Phát triển lâm nghiệp tổng hợp của Thanh Hóa theo xu thế phối hợp bảo tồn, nghiên cứu và điều tra, giáo dục và du lịch sinh thái xanh có những khu rừng đặc dụng : vườn vương quốc Bến En, vườn vương quốc Cúc Phương ( địa phận huyện Thạch Thành ), khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên Pù Luông, khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên Pù Hu, khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên Xuân Liên, khu sinh thái xanh hòn đảo Hòn Mê. Lâm nghiệp Thanh Hóa cũng tăng trưởng phong phú hơn với nghề chăn nuôi động vật hoang dã hoang dã : Hươu, nai, gấu, hổ [ 30 ] .
Ngư nghiệp Thanh Hóa có nhiều điều kiện kèm theo tăng trưởng

Thanh Hóa có 102 km[25] bờ biển và vùng lãnh hải rộng 17.000 km², với những bãi cá, bãi tôm có trữ lượng lớn. Dọc bờ biển có 5 cửa lạch lớn, thuận lợi cho tàu thuyền ra vào. Tính đến năm 2014 tỉnh Thanh Hóa có 7.308 tàu đánh bắt cá ngoài khơi[27].

Xem thêm: Nhạc Chuông Âm Thanh Thực – Âm Thanh Thiên Nhiên

Trong những năm gần đây, cùng với sự đổi khác về diện mạo đô thị, ngành dịch vụ – thương mại của TP Thanh Hóa đã có bước tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ cả về quy mô, mô hình và chất lượng, qua đó góp thêm phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế tài chính của tỉnh nói chung, thành phố nói riêng. Kết quả đó đang là nền tảng để TP Thanh Hóa bứt phá trở thành TT dịch vụ – thương mại số 1 của khu vực Nam đồng bằng Bắc bộ, Bắc Trung bộ : những khu công trình quy mô lớn đi vào hoạt động giải trí như : Tổ hợp Trung tâm Thương mại Vincom Plaza và Khách sạn Vinpearl Thanh Hóa, Siêu thị Co. opmart, những nhà hàng điện máy, Khách sạn Central, chuỗi shop thực phẩm bảo đảm an toàn, mạng lưới hệ thống nhà hàng Vinmart và sắp tới là Trung tâm thương mại Aeon Mall đang được thiết kế xây dựng. Sự sinh ra của TT thương mại và những nhà hàng, shop tiện ích còn tạo động lực tăng cường “ làn sóng ” góp vốn đầu tư của những doanh nghiệp vào việc tăng trưởng chợ trên địa phận thành phố .Ngoài ra, 1 số ít mô hình dịch vụ như : mạng lưới hệ thống tín dụng thanh toán, ngân hàng nhà nước, bảo hiểm, y tế, giáo dục, viễn thông cũng tăng trưởng nhanh cả về quy mô và chất lượng. Trong đó, phải kể đến sự tăng trưởng của mạng lưới hệ thống tín dụng thanh toán, ngân hàng nhà nước và bảo hiểm. Hiện nay, trên địa phận thành phố có 8 Trụ sở tổ chức triển khai tín dụng thanh toán Nhà nước, 18 Trụ sở ngân hàng nhà nước thương mại với hơn 100 điểm thanh toán giao dịch, 1 ngân hàng nhà nước HTX, 7 quỹ tín dụng Nhân dân, 1 tổ chức triển khai kinh tế tài chính, 22 công ty và Trụ sở bảo hiểm đang hoạt động giải trí. Qua đó, phân phối nhu yếu về vốn vay cho những hoạt động giải trí sản xuất, kinh doanh thương mại, tiêu dùng của doanh nghiệp, người dân .
Bên cạnh Ngân hàng Nhà nước, mạng lưới hệ thống ngân hàng nhà nước thương mại trên địa phận tỉnh gồm Ngân hàng Công thương, Ngân hàng Đầu tư Phát triển, Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT, Ngân hàng Chính sách. Hiện nay, những ngân hàng nhà nước đang thực thi thay đổi và đa dạng hóa những hình thức kêu gọi vốn, vận dụng những công nghệ tiên tiến tiên tiến và phát triển trong việc chuyển phát nhanh, thanh toán giao dịch liên ngân hàng nhà nước, thanh toán giao dịch quốc tế bảo vệ bảo đảm an toàn và hiệu suất cao. Tổng nguồn vốn kêu gọi tín dụng thanh toán hàng năm đạt trên 3.000 tỷ đồng, tổng dư nợ năm 2002 đạt trên 4.000 tỷ đồng, tăng 20 % so với năm 2001 .

Thương mại dịch vụ[sửa|sửa mã nguồn]

Trong quy trình triển khai công cuộc thay đổi, thương mại Thanh Hóa đã có bước tăng trưởng quan trọng. Trên địa phận đã hình thành mạng lưới hệ thống bán sỉ, kinh doanh bán lẻ với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế tài chính, tạo điều kiện kèm theo lưu thông thuận tiện sản phẩm & hàng hóa ship hàng nhu yếu đời sống, hoạt động và sinh hoạt và sản xuất của nhân dân. Kim ngạch xuất khẩu tăng đều qua những năm, năm 2000 đạt trên 30 triệu USD, năm 2001 đạt 43 triệu USD và năm 2002 đạt 58 triệu USD. Thị trường xuất khẩu ngày càng được lan rộng ra, cạnh bên thị trường Nhật Bản, Khu vực Đông Nam Á, 1 số ít doanh nghiệp đã xuất khẩu sang Mỹ, Châu Âu. Những mẫu sản phẩm xuất khẩu hầu hết của tỉnh là : nông sản ( lạc, vừng, dưa chuột, hạt kê, ớt, hạt tiêu, cafe … ), món ăn hải sản ( tôm, cua, mực khô, rau câu ), hàng da giày, may mặc, hàng bằng tay thủ công mỹ nghệ ( những loại sản phẩm mây tre, sơn mài, chiếu cói … ), đá ốp lát, quặng crôm, v.v.

Cơ quan lãnh đạo cao nhất về mặt chính trị của tỉnh hiện nay là Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa, hay Đảng ủy tỉnh Thanh Hóa, hoặc đơn giản hơn là Tỉnh ủy Thanh Hóa. Đứng đầu Tỉnh ủy là Bí thư Tỉnh ủy và thường là ủy viên Ban chấp hành Trung ương Đảng.

Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa được xây dựng ngày 29/7/1930 do ủy viên Xứ ủy Bắc Kỳ Nguyễn Doãn Chấp chỉ huy Hội nghị xây dựng theo quyết định hành động của Xứ ủy. Đảng bộ gồm 3 chi bộ Hàm Hạ, chi bộ Thiệu Hóa, chi bộ Thọ Xuân, Hội nghị đã bầu ra tỉnh ủy gồm 3 ủy viên do Lê Thế Long làm Bí thư .Trong quá trình từ 1931 – 1945 Tỉnh ủy Thanh Hóa nhiều lần bị thực dân Pháp khủng bố, giải thể rồi lại xây dựng .Từ 1945 – 1954 Tỉnh ủy hoạt động giải trí trên địa phận tỉnh trừ khu vực ven biển vẫn do Pháp trấn áp. Trong quá trình này, Tỉnh ủy đã chỉ huy công tác làm việc tổ chức triển khai quần chúng để trở thành hậu phương vững chãi cho chiến khu Việt Bắc, hoạt động hàng vạn người dân Thanh Hóa chiến đấu hoặc làm dân công cho chính quyền sở tại Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, góp thêm phần thành công xuất sắc chiến dịch Điện Biên Phủ .Từ 1954 – 1975 Thanh Hóa là khu vực hứng chịu bom của Hoa Kỳ tiên phong trên miền Bắc. Đặc biệt tuyến đường sắt vào Nam bị Hoa Kỳ oanh kích liên tục. Sau năm 1973 Hoa Kỳ chấm hết không kích, Tỉnh ủy lãnh đạo nhân dân Thanh Hóa bắt tay vào công cuộc tái thiết .
Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh HóaThanh Hóa nổi tiếng hiếu học từ xưa, quê nhà của nhiều nho sĩ. Trong thời kỳ phong kiến Thanh Hóa có 2 trạng nguyên, hàng trăm tiến sỹ, bảng nhãn, thám hoa ( xếp thứ 7 toàn nước sau TP Bắc Ninh, Thành Phố Hải Dương, TP.HN, Tỉnh Nam Định, TP. Hải Phòng, Hưng Yên ). [ 31 ]Nền giáo dục hiện tại của Thanh Hóa cũng luôn được xem là cái nôi nhân tài của Nước Ta. Năm 2008, trong kì thi tuyển sinh Cao đẳng và Đại học, Thanh Hóa có nhiều thủ khoa nhất nước. [ 32 ]

Trên địa bàn Thanh Hóa đến năm 2018 có 2 trường đại học công lập là: Đại học Hồng Đức, Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa. Ngoài ra còn có nhiều cơ sở phân hiệu và hợp tác đào tạo vùng của các trường Đại học khác trong và ngoài nước: Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, Đại học Công nghiệp TP.HCM, Đại học Y Hà Nội, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Đại học Công nghiệp Hà Nội, Đại học Nông lâm Thái Nguyên,… Tỉnh Thanh Hóa cũng có tới 11 trường cao đẳng và cao đẳng nghề, 18 trường trung cấp và trung cấp nghề, 1 trường dự bị đại học. (Xem thêm tại Danh sách trường đại học, cao đẳng và trung cấp tại Thanh Hóa)…

Hiện tỉnh Thanh Hóa có hơn 2 nghìn cơ sở giáo dục. Năm học 2020 – 2021, toàn tỉnh Thanh có hơn 870.000 học viên, sinh viên, học viên. [ 33 ]
Theo tác dụng tìm hiểu dân số năm 2019, Thanh Hóa có 3.640.128 người, đứng thứ ba Nước Ta, chỉ sau Thành phố Hồ Chí Minh và TP. Hà Nội. [ 34 ]Tính đến ngày 01/4/2019, Thanh Hóa có 3.640.128 người, trong đó tỷ suất nữ chiếm 1.824127 người ( 50,11 % ). Về tỷ lệ dân số của tỉnh là 328 người / km2, tăng 22,6 người / km2 và xếp thứ 28/63 tỉnh, thành trong cả nước. Tỷ số giới tính ( số nam trên 100 nữ ) tăng từ 95,6 % ( năm 1999 ) lên 98,0 % ( năm 2009 ), tương tự với mức chung của cả nước. [ 34 ] Tỷ lệ đô thị hóa tính đến năm 2020 đạt 35,45 % .Thanh Hóa là tỉnh có nhiều dân tộc bản địa sinh sống, nhưng hầu hết có 7 dân tộc bản địa là Kinh, Mường, Thái, Thổ, Dao, Mông, Khơ Mú. Người Kinh chiếm 81,7 % dân số toàn tỉnh và có địa phận phân bổ rộng khắp, những dân tộc bản địa khác có dân số và địa phận sống thu hẹp hơn .Tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2019, toàn tỉnh có 9 tôn giáo khác nhau đạt 159.466 người, nhiều nhất là Công giáo có 149.990 người, tiếp theo là đạo Tin Lành có 7.890 người, Phật giáo có 1.447 người. Còn lại những tôn giáo khác như Hồi giáo có 95 người, đạo Cao Đài có 23 người, Minh Sư đạo có 14 người, Phật giáo Hòa Hảo có bốn người, Tứ Ân Hiếu Nghĩa có hai người và 1 người theo Minh Lý đạo. [ 35 ]

Văn hóa, văn nghệ dân gian[sửa|sửa mã nguồn]

Tại Thanh Hóa có nhiều hình thức văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử, phần lớn vẫn còn sống sót và đang được phát huy. Về dân ca, dân vũ, được nhiều người biết đến nhất là những làn điệu hò sông Mã, dân ca, dân vũ Đông Anh, trò diễn Xuân Phả. Ngoài ra còn có ca trù, hát xoan … Các dân tộc bản địa ít người cũng có nhiều mô hình văn nghệ dân gian khá phong phú như hát xường của người Mường, khắp của người Thái …Kho tàng truyện cổ cũng khá rực rỡ như truyện cổ về sự tích về những ngọn núi, truyện dân gian của ngư dân ven biển Hậu Lộc, Sầm Sơn, Tĩnh Gia. Đặc biệt là những sự tích về nguồn gốc dân tộc bản địa Mường .Các tiệc tùng cũng rất rực rỡ như tiệc tùng Pôồn Pôông của người Mường, liên hoan cầu ngư, tiệc tùng đền Sòng …

Văn nghệ đương đại[sửa|sửa mã nguồn]

Văn nghệ thời kỳ sau cách mạng tháng Tám ở Thanh Hóa có những nhà thơ Hồng Nguyên, Hữu Loan, Nguyễn Bao, Nguyễn Duy, nhà văn Triệu Bôn … Trong thời kỳ cuộc chiến tranh chống Mỹ những năm 1960 – 1975, địa điểm Hàm Rồng là đề tài của nhiều tác phẩm văn học thẩm mỹ và nghệ thuật .

Những năm thời kỳ Đổi Mới có Phùng Gia Lộc là tên tuổi nổi bật viết về nông thôn Thanh Hóa, trong đó Cái đêm hôm ấy… đêm gì[1] là bút ký gây được tiếng vang trên văn đàn nước nhà.

Một số tác phẩm thơ viết về quê hương Thanh Hóa như: Về lại xứ Thanh (Phan Quế), Về với Sầm Sơn (Hà Hồng Kỳ), Quê Mẹ (Lưu Đình Long), Quê tôi đấy – Xứ Thanh! (Văn Công Hùng), Dô tả, dô tà (Mạnh Lê), Mẹ Tơm (Tố Hữu), Trụ cầu Hàm Rồng (Mã Giang Lân), Đường Về Xứ Thanh (Anh Thơ), Quê Tôi Thanh Hóa, v.v.

Một số tác phẩm âm nhạc viết về quê hương Thanh Hóa như: Chào sông Mã anh hùng (Xuân Giao), Đường về Thanh Hóa (Nguyễn Trọng), Về với xứ Thanh (Nguyễn Tiến), Cây lúa Hàm Rồng (Đôn Truyền), Hát mừng các cụ dân quân (Đỗ Nhuận), Đẹp đôi trai gái quê Thanh (Nguyễn Trọng), Nồng nàn khúc hát tỉnh Thanh (Thế Việt), Khúc tình ca Thanh Hóa (Nguyễn Trọng), Sầm Sơn biển quê Thanh (Đoàn Dũng – Lê Đăng Sơn), Sầm Sơn in dấu chân Bác Hồ (Lê Đăng Khoa – Nguyễn Hoài Nam), Thanh Hóa anh hùng (Hoàng Đạm), Nhịp cầu sông Mã (Lê Xuân Thọ), Lồng lộng quê Thanh (Phó Đức Phương), Tự tình sông Mã (Thuận Yến), Về theo câu hò sông Mã (Huy Thục), Đi giữa đại lộ Lê Lợi (Nguyễn Cường), Kỷ niệm giọng hò (Minh Quang), Về làm dâu sông Mã (Đồng Tâm), Hỡi em cấy lúa dưới trăng (Nguyễn Liên), Khúc hát làng Dao (Mai Kiên), Nơi rừng thông còn dựng tượng đài Bác (Xuân Liên), Bài ca Thanh đá (Hoàng Sâm), Ký ức dòng sông (Thúy Hạnh, nhạc kịch Quả dưa đỏ (Đỗ Nhuận), nhạc kịch Lửa hang treo (Đàm Linh, giao hưởng Huyền thoại Thần Độc Cước (Nguyễn Liên), giao hưởng Lam Sơn – bản hùng ca (Xuân Chung), giao hường Khúc tráng ca sông Mã (Nguyễn Hoàng Giang), các tác phẩm khí nhạc cho múa như Hoa anh túc (Hoàng Hải), Mùa xuân bản Thái (Công Chí)…

Ẩm thực – Đặc sản[sửa|sửa mã nguồn]

Đến Thanh Hóa hành khách sẽ được chiêm ngưỡng và thưởng thức những món đặc sản nổi tiếng độc lạ nổi tiếng cả nước của xứ Thanh như : nem chua Thanh Hóa, chè lam Phủ Quảng, dê núi đá, gà đồi ( của huyện Vĩnh Lộc ), bánh gai Tứ Trụ ( của huyện Thọ Xuân ), những món chế biến từ hến làng Giàng ( huyện Thiệu Hóa ), bánh đa cầu Bố ( thành phố Thanh Hóa ), mía đen Kim Tân, thịt trâu nấu lá lồm, chim mía ( huyện Thạch Thành ), hay những món món ăn hải sản : cua biển, ghẹ, sò huyết, tôm, mực, cá thu, cá tràu từ những huyện, thị xã ven biển Sầm Sơn, Nghi Sơn, Nga Sơn. [ 36 ]Nem chua Thanh Hóa được làm từ thịt nạc, bì thái chỉ, hạt tiêu, ớt, tỏi và lá đinh lăng, gói bên ngoài bởi rất nhiều lớp lá chuối. Thịt nạc được chọn là loại thật nạc, ngon, tươi, không dính mỡ, không dính gân, trộn đều với bì luộc thái chỉ, gia vị. Không thể thiếu một chút ít ớt cho thêm đậm đà, tiêu để dậy mùi, một chút ít tỏi để khử trùng và một vài lá đinh lăng. Nem chua Thanh Hóa có mùi vị rất khác lạ so với nem chua Thành Phố Hà Nội hay nem lụi ở Huế, lại càng khác xa với nem rán hay nem tai. Nó có vị chua, cay, ngọt, mặn và dậy mùi thơm .
Thanh Hóa là tỉnh có truyền thống cuội nguồn về những môn thể thao nhiều môn thể thao. Kết thúc năm năm trước thể thao Thanh Hóa xếp 4/65 tại đại hội thể dục thể thao toàn Nước Ta dành cho hàng loạt 63 tỉnh thành và 2 ngành lớn quân đội, bảo mật an ninh [ 37 ] .
Thanh Hóa là tỉnh có tiềm năng về du lịch. Năm 2007 du lịch Thanh Hóa năm đón rước gần 1,7 triệu lượt khách, hầu hết là khách trong nước đến thăm quan nghỉ mát tại đô thị du lịch biển Sầm Sơn .Hiện tại, tỉnh Thanh Hóa xác lập đưa du lịch thành ngành kinh tế tài chính quan trọng. Tỉnh đã thực thi quy hoạch hạ tầng, nâng cao năng lượng cạnh tranh đối đầu du lịch. Năm 2007, Thanh Hóa phối hợp với TP.HN, Tỉnh Ninh Bình, Nghệ An, Huế trong chương trình ” Hành trình một nghìn năm những kinh đô Nước Ta “. Phối hợp cùng Nghệ An và Tỉnh Ninh Bình lập xu thế quy hoạch vùng du lịch trọng điểm Bắc Trung Bộ .Các khu du lịch, di tích lịch sử lịch sử dân tộc và danh thắng nổi tiếng của tỉnh :
Thanh Hóa là một trong những tỉnh có không thiếu mạng lưới hệ thống giao thông vận tải cơ bản : đường tàu, đường đi bộ, đường thủy và đường hàng không. Trên toàn tỉnh có 8 ga tàu hỏa trong đó có một ga chính trong tuyến đường tàu Bắc Nam là ga Thanh Hóa. Có 6 tuyến đường đi bộ huyết mạch của Nước Ta : quốc lộ 1A, quốc lộ 10, quốc lộ 15, quốc lộ 45, quốc lộ 47, quốc lộ 217 và đường Hồ Chí Minh ), xa lộ xuyên Á ( AH1 ) chạy qua Thanh Hóa trên quốc lộ 1A với chiều dài 98,8 km. Đường thủy của Thanh Hóa có đường thủy trong nước với 697,5 km [ 38 ] ; đường hàng hải có cảng nước sâu Nghi Sơn có năng lực đón tàu hàng hải quốc tế có tải trọng tới 50.000 DWT [ 39 ]. Đường hàng không của tỉnh Thanh Hóa đang khai thác vận tải đường bộ hàng không gia dụng bằng trường bay Thọ Xuân .Vận tải công cộng, đến năm 2021, Thanh Hóa đã tăng trưởng mạng lưới xe buýt gồm 18 tuyến ở khu vực đồng bằng và một phần những huyện miền núi trong tỉnh. [ 40 ]

Lộ trình những tuyến xe buýt[sửa|sửa mã nguồn]

Tuyến số 1 : Ga Thanh Hóa – Bưu điện tỉnh – Môi – Sầm Sơn – Cảng Hới và ngược lạiTuyến số 2 : Vĩnh Lộc – Ngã ba Kiểu – Quán Lào – Vạn Hà – Bến xe phía Tây – Bờ Hồ – Cầu Cốc – Môi – Sầm Sơn và ngược lạiTuyến số 3 : Hàm Rồng – Lưu Vệ – Chợ Kho – Khu kinh tế tài chính Nghi Sơn và ngược lại

Tuyến số 4: Đại học Hồng Đức – đường Quang Trung – khách sạn Mường Thanh – Đường Võ Nguyên Giáp – Làng SOS (Quốc lộ 47) – Big C Thanh Hóa – Đại lộ Lê Lợi – Chợ Vườn Hoa – Bưu điện Tỉnh – đường Trần Phú – chợ Tây Thành – Ngã 4 Phú Sơn – Thị trấn Nhồi (Quốc lộ 47) – Ngã 3 Cầu Thiều – Thị trấn Giắt (Triệu Sơn) – Ngã 4 Dân Lực – Thị trấn Sao Vàng – Thị trấn Lam Sơn – Thị trấn Thường Xuân và ngược lại

Tuyến số 5: Đại học Hồng Đức – Đường Quang Trung – Khách sạn Mường Thanh – Đường Võ Nguyên Giáp – Trường PTTH chuyên Lam Sơn – Cầu Lai Thành – Chợ Vườn Hoa – Bưu điện tỉnh – Bệnh viện Hợp Lực – Quốc lộ 1A – Cầu Hoàng Long – Cầu Tào – Ga Nghĩa Trang – Đò Lèn – Chợ Bỉm Sơn – Nhà máy Xi măng và ngược lại

Tuyến số 6 : Thành phố Thanh Hóa – Hoằng Quang – Thị trấn Bút Sơn – Hoằng Phụ và ngược lạiTuyến số 7 : Thành phố Thanh Hóa – Hà Trung – Ngã ba Hồ Vương và ngược lạiTuyến số 8 : Thành phố Thanh Hóa – Hà Trung – Vĩnh Lộc – Thạch Thành và ngược lạiTuyến số 9 : Thành phố Thanh Hóa – Ngã ba Chè – Thiệu Toán – Thị trấn Thọ Xuân – Đền thờ Lê Hoàn và ngược lại

Tuyến số 10: Chợ Vườn Hoa – Rừng Thông – Dân Lực – Thị trấn Thọ Xuân – Tứ Trụ – Mục Sơn và ngược lại

Tuyến số 11 : Thành phố Thanh Hóa – Đa Lộc và ngược lạiTuyến số 12 : Làng cổ Đông Sơn – Bờ Hồ – Bến xe phía Nam – Lưu Vệ – Đường Thanh Niên – Khu Sô Tô và ngược lạiTuyến số 13 : Hoằng Trường – Nam Ngạn – Bờ Hồ – An Hưng – Thị trấn Nưa và ngược lạiTuyến số 14 : Bến xe TP Sầm Sơn – Khu sinh thái xanh Quảng Cư và ngược lạiTuyến số 15 : TP Thanh Hóa – Chợ Kho – Nông Cống và ngược lạiTuyến số 16 : TP Thanh Hóa – Nông Cống – Như Thanh và ngược lạiTuyến số 17 : Hợp Lý – Sim – Giắt – TP Thanh Hóa – Đại học Công nghiệp TP Hồ Chí Minh ( Trụ sở Thanh Hóa ) – TP Sầm Sơn và ngược lại

Tuyến số 18: Thiệu Duy – Thị trấn Thiệu Hóa – TP Thanh Hóa – Ngã ba đường tránh phía Nam thành phố và ngược lại

Xem thêm: [Tải Miễn Phí] Nhạc Chuông Nokia Hay Nhất

Tuyến số 20 : Trại 5 ( Thống Nhất ) – Kiểu – Thị trấn Quán Lào – Thị trấn Thiệu Hóa – Thị trấn Rừng Thông – Chợ Tây Thành – Cầu Quán Nam và ngược lại