Dân ca dân nhạc VN – Hát Trống Quân

Đọc những bài cùng chuỗi, xin click vào đây .
Chào những bạn ,

Phần giới thiệu của mình hôm nay đến các bạn là thể loại Hát Trống Quân.

Hát Trống Quân là hình thức sinh hoạt ca hát giao duyên rất phổ biến ở các tỉnh đồng bằng và trung du của Việt Nam, kể từ Thanh Hóa trở ra. Một số nơi có nghệ thuật Trống Quân phát triển như ở Hưng Yên, Hải Dương, Bắc Ninh, vùng ven Hà Nội, Vĩnh Phúc và Phú Thọ.

Hát trống quân ở mỗi địa phương có chút ít khác nhau về làn điệu, phương pháp, thời gian hát nhưng có đặc thù chung là phương pháp hát xướng giống nhau, làn điệu gần giống nhau và sử dụng một loại trống để đánh nhịp khi hát và đoạn “ Lưu không ” giữa những câu đối đáp .
Hát Trống Quân thông dụng ở Bắc Bộ thường được tổ chức triển khai vào những tuần trăng tháng bảy, tháng tám âm lịch, ngoài những còn được tổ chức triển khai hát thi vào những ngày hội. Trong những ngày mùa, những người thợ gặt ở nơi khác đến thường tổ chức triển khai hát với trai hoặc gái trong làng hoặc giữa họ với nhau vào buổi tối, lúc nghỉ việc. Hát trống Quân thường được tổ chức triển khai ngoài sân nhà hoặc ở bãi cỏ rộng, ở gần đình làng, giữa một bên là nam và một bên là nữ .

trongquan2

Khi hát Trống Quân có trống dẫn nhịp. Người ta còn gọi là trống này là “ Trống thùng ”. Trống thùng được cấu trúc như sau : Hai cọc được cắm ở hai bên, một bên cọc là phe nam, một bên cọc là phe nữ đứng ( hoặc ngồi ). Một sợi dây thừng được buộc vào hai cọc, chính giữa sợi dây đặt một cái thùng, mặt rỗng úp xuống một hố đất nhỏ, dưới mặt đáy trên sát sợi dây. Người ta gõ vào đầu dây ở phía cọc, dây bật vào đáy thùng mà kêu thành tiếng. Xưa kia, trống thùng làm bằng hai cọc tre cao khoảng chừng 1 mét và một thanh tầm vông gát ngang. Giữa thanh tầm vông người ta đặt một thanh tre vuông góc, một đầu chống lên một miếng ván mỏng dính được đặt hờ trên một hố đất nhỏ. Khi đối đáp, bên nào hát dứt câu thì đánh vào trống thùng ( là phần dây nơi đầu cọc hoặc đầu thanh tầm vông ) để làm nhịp “ Lưu không ”, vừa để thúc giục phe bên kia hát đáp lại .
Về âm nhạc, Trống Quân là một làn điệu gần với lời nói hơn. Vì lời ca là thơ lục bát và mỗi lần hát hoàn toàn có thể dài ngắn khác nhau, nên giai điệu đổi khác theo dấu giọng, Trống Quân lấy đối lời làm chính và được diễn xướng ở vận tốc nhanh vừa, lời ca chỉ có vài tiếng đệm nhằm mục đích ship hàng cho việc thiết kế xây dựng giai điệu như : thời, có mấy, hời, ư, nầy, rằng …

trongquan8

Đoạn tiết tấu “ Lưu không ” của hát Trống Quân :
♪ ♪ | ♪ ♬ ♪ ♪ | ♩ ♪ ♪ | ♪ ♬ ♪ ♪ | ♩
hoặc
♪ ♪ | ♩ ♪ ♪ | ♩ ♪ ♪ | ♪ ♬ ♪ ♪ | ♩

Trống quân

Có đám mây xanh
Trên trời (thời) có đám mây xanh
Ở giữa (thời) mây trắng (ấy)
Chung quanh mây bển vàng (ư…) – “Lưu không”
Ước gì (thời) anh lấy được nàng thì anh (này)
Mua gạch (ấy) Bát Tràng đem về xây (ư…) – “Lưu không”
Xây dọc (thời) anh lại xây ngang (chứ)
Xây hồ (thời) bán nguyệt (ấy)
Cho nàng chân rửa chân (ư…) – “Lưu không”
Nên chăng (thời) tình ái nghĩa ân
Chẳng nân (này) phi giả (ấy)
Về dân Tràng Bát Tràng – “Lưu không”

Dưới đây mình có bài “ Hát Trống Quân Người Việt ” của anh Bùi Trọng Hiền sẽ dẫn giải giúp những bạn tìm hiểu thêm thêm cụ thể về điệu hát truyền thống cuội nguồn này .
Đồng thời mình có 2 clips ra mắt những nghệ nhân, tài liệu, thể loại và cách chế tác loại nhạc cụ duy nhất, “ Trống Thùng ”, được sử dụng trong Hát Trống Quân, cùng với 3 clips những bài Hát Trống Quân để những bạn tiện việc tìm hiểu thêm và chiêm ngưỡng và thưởng thức .
Mời những bạn .
Túy Phượng
( Theo Wikipedia )

trongquan_ĐB

HÁT TRỐNG QUÂN NGƯỜI VIỆT
( Bùi Trọng Hiền )
Hát trống quân vốn là một hình thức hát đối đáp trai gái của người Việt ở vùng châu thổ Bắc Bộ. Thời xưa, gia chủ khởi thủy của hình thức hoạt động và sinh hoạt nghệ thuật và thẩm mỹ này là nam nữ chưa lập mái ấm gia đình. Trong hoạt động và sinh hoạt đó, họ thể hiện kĩ năng trải qua nghệ thuật và thẩm mỹ ứng tác bẻ vần lời ca, nắn làn điệu nhạc. Bằng cách đó, trai gái có điều kiện kèm theo tìm hiểu và khám phá người một nửa yêu thương tương lai của mình ở một tầng bậc cao hơn. Như thế, công dụng xã hội của hát trống quân thuộc vào vòng hoạt động và sinh hoạt theo chu kỳ luân hồi đời người, gắn bó mật thiết với lứa tuổi trai gái tuần cập kê .
Hát trai gái là thể loại rất phổ cập ở nhiều nền âm nhạc dân tộc bản địa. Từ thời xưa, con người đã biết tận dụng thế mạnh của âm nhạc như một động lực điệu đàng tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho trai gái tìm bạn đời tri kỷ trải qua những hoạt động và sinh hoạt thẩm mỹ và nghệ thuật hội đồng. Nhìn chung, những thể loại thường giống nhau ở hình thức hoạt động và sinh hoạt hát đôi bạn trẻ, có nghĩa 2 người nam lần lượt hát đối đáp với 2 người nữ trong cuộc hát giao duyên. Tùy từng truyền thống lịch sử tộc người, hát trai gái hoàn toàn có thể hát đồng giọng hoặc hát 2 bè đối tỷ .
Ở đây, sẽ thấy tính hài hòa và hợp lý của việc hát hai bạn trẻ trong hoạt động và sinh hoạt này. Thông thường, khi hẹn hò chúng bạn tụ tập giao duyên, sự ngượng ngùng là tâm ý thông dụng của lứa tuổi thanh thiếu niên. Không còn sự hồn nhiên của cái thủa đồng dao chơi đùa ngắt hoa đuổi bướm, việc hẹn hò chúng bạn giờ đây đã mang một ý nghĩa mới lạ, chịu sự chi phối đặc biệt quan trọng của trạng thái tâm sinh lý giới .
Bởi vậy, trong hoạt động và sinh hoạt giao duyên, việc có bạn đồng giới tương hỗ tương tác trở nên có ý nghĩa lớn lao, như một chỗ dựa vững chãi cả về niềm tin cũng như thẩm mỹ và nghệ thuật, giúp cho từng thành viên tự tin hơn trong hoạt động và sinh hoạt hội đồng nam nữ. Đó là đặc thù phổ cập ở hát trai gái những tộc người thiểu số, nhưng thể loại hát trống quân người Việt, điều này lại không xảy ra .

trongquan11

Ở đây, phương pháp hoạt động và sinh hoạt trọn vẹn dựa trên cơ sở của hình thức đơn ca. Có nghĩa lần lượt từng thành viên sẽ vào cuộc hát đối đáp trước sự tận mắt chứng kiến của hội đồng. Điều này được xem như sự độc lạ cơ bản giữa hát trống quân và những thể loại hát đối đáp trai gái nói chung. Liệu có phải so với những tộc bạn bè, trai gái Việt tự tin hơn trong hoạt động và sinh hoạt giao duyên, hay đơn thuần chỉ là sự lập định kiểu dạng thẩm mỹ và nghệ thuật cho riêng mình ?
Cho đến nay, lịch sử vẻ vang đã ghi nhận một vài kiểu dạng hát trống quân ở vùng châu thổ Bắc Bộ và một phần Bắc Trung Bộ. Thường thì tất cả chúng ta vẫn nghe thấy trống quân gắn liền với địa điểm như TP Bắc Ninh, Thành Phố Hải Dương, Hưng Yên, Thanh Hóa, Xuân Cầu, Đức Bác, Dạ Trạch … Nếu xem xét kỹ lưỡng về mặt công dụng xã hội, hoàn toàn có thể chia hát trống quân người Việt làm 2 loại .
Hình thức giao duyên nam nữ : là hình thức thông dụng nhất, hoàn toàn có thể thấy ở nhiều vùng với sự sống sót độc lập trong những hoạt động và sinh hoạt hội đồng .
Nghi thức trong tế lễ tín ngưỡng : đây chính là trường hợp riêng biệt của trống quân Đức Bác. So với hình thức hoạt động và sinh hoạt trống quân phổ cập, hát trống quân ở xã Đức Bác ( Lập Thạch, Vĩnh Phúc ) là một hiện tượng kỳ lạ đặc biệt quan trọng. Trên thực tiễn, hình thức hát này nằm trong một quy trình diễn xướng lớn hơn, thuộc khoảng trống văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ hát xoan. Đó là liên hoan khai xuân cầu đinh – liên hoan của người dân địa phương cầu mong mưa thuận gió hòa, vạn vật sinh sôi nảy nở. Trong hình thức hát trống quân này, những chàng trai Đức Bác khi nào cũng hát đối đáp với những cô đào đến từ Phù Đức ( Kim Đức, Phú Thọ ). Đây được coi như phong tục truyền đời, không có ngoại lệ ( 1 ). Bắt đầu ngày hội, đám trai làng Đức Bác ra bờ sông đón đào xoan Phù Đức. Khi đào xoan vừa xuống thuyền, những chàng trai xúm lấy vây quanh đeo vào cổ những đào những chiếc trống nhỏ được sẵn sàng chuẩn bị từ trước. Rồi cứ thế, họ vừa đi vừa đánh trống, cùng nhau hát đối đáp từ bến sông về tới đình làng. Điệu hát có tên gọi trống quân Đức Bác là vì thế .

trongquan16

Cho đến nay vẫn thông dụng 1 số ít giả thiết về nguồn gốc của hát trống quân nói chung .
Thứ nhất, hát trống quân, tục truyền, có từ đời Trần ( TK XIII ) vào thời kỳ lịch sử dân tộc chống quân Nguyên. Những lúc nghỉ ngơi, binh sĩ Đại Việt đã nghĩ ra cách vui chơi là ngồi thành hai hàng đối lập nhau gõ vào tang trống mà hát, cứ một bên hát xướng vừa dứt thì bên kia lại hát đáp. Sau khi đã đánh đuổi quân xâm lược, điệu hát được phổ cập trong dân gian miền Bắc … ( 2 ) .
Thứ hai, hát trống quân Open vào cuối TK XVIII. Khi vua Quang Trung tiến quân ra Bắc đánh đuổi quân Thanh, để động viên binh sĩ và tạo sự thư giãn giải trí trong những đợt hành quân, ông đã bày trò cho binh sĩ chia thành 2 tốp, một bên cải trang thành nữ để hát đối đáp với bên nam, kèm theo trống đánh điểm nhịp lúc nghỉ cũng như lúc đi đường. Về sau, lối hát này đã thông dụng ở hầu khắp vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ ( 3 ) .
Như vậy, dù gắn với giả thiết nào, nguồn gốc của hát trống quân khi nào cũng tương quan mật thiết tới binh sĩ quân đội – tức gắn liền với những sự kiện chống ngoại xâm của dân tộc bản địa. Cũng hoàn toàn có thể nói, đó là một nguồn gốc mang đậm dấu ấn lịch sử vẻ vang Đại Việt .

trongquan22_ĐÂUU

Về thời hạn diễn xướng, trống quân Đức Bác ( trống quân nghi lễ ) do gắn liền với tiệc tùng khai xuân cầu đinhvào dịp từ mùng 1 đến mùng 4-2 âm lịch, nên vài ba năm mới tổ chức triển khai một lần ( 4 ). Khi đó, những hình thức hoạt động và sinh hoạt trống quân giao duyên lại diễn ra tiếp tục vào nhiều dịp trong năm. Có thể chia những hình thức hoạt động và sinh hoạt hát trống quân giao duyên nam nữ thành 2 loại .
Loại có tổ chức triển khai : gồm có 2 hình thức hoạt động và sinh hoạt mang nặng đặc thù thi thố đối đáp, dân gian gọi là nhữngđám hát. Những đám hát trống quân thường chỉ được tổ chức triển khai vào buổi tối, rất hiếm khi tổ chức triển khai ban ngày .
Hát lúc nông nhàn : xuân thu nhị kỳ, vào những dịp nhàn nhã sau vụ mùa thu hoạch, bà con nông dân thường tổ chức triển khai hát trống quân ở trong làng. Các đám hát chọn những khu vực thoáng đãng, thuận tiện như bãi đất trống dưới bóng cây đa đầu làng, ở ngã ba đường làng, bên điếm canh đê hay sân đình, sân chùa … Những đêm trăng sáng, họ hoàn toàn có thể tổ chức triển khai nhiều đám hát cùng lúc. Các làng lân cận hoàn toàn có thể đến tham gia. Đây là một hình thức hoạt động và sinh hoạt mang tính thời vụ bởi nó nhờ vào vào chu kỳ luân hồi cây cối nông nghiệp .
Theo thời hạn, lịch sử vẻ vang đã ghi nhận, dịp thường thấy nhất của hát trống quân chính là những đêm rằm trung thu. Ngoài ra, tùy từng vùng, người ta cũng hoàn toàn có thể tổ chức triển khai đám hát vào tiết xuân trong những dịp hội làng. Có quan điểm cho rằng, hát trống quân thường gắn với đêm rằm trung thu bởi những ý niệm tín ngưỡng nông nghiệp ( 5 ). Về mặt khách quan, cũng cần thấy rằng mùa thu trăng thanh gió mát, tiết trời thuận tiện hơn mùa xuân mưa phùn khí ẩm. Đó cũng là điều kiện kèm theo thời tiết thuận tiện để người ta hoàn toàn có thể lập những đám hát .

trongquan23

Hát trong đám khao : đây là hình thức hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật mang tính mái ấm gia đình. Dưới thời phong kiến, ở làng quê Nước Ta, khi có người được phong chức, phong sắc, lên lão … thường tổ chức triển khai đám khao. Đó là dịp để người ta tổ chức triển khai đi dạo, hoạt động và sinh hoạt văn nghệ. Và, hát trống quân là một trong những sự lựa chọn ở vùng quê có nhiều nghệ nhân tài ba. Người ta tổ chức triển khai đám hát ở ngay tại sân nhà chủ. Những người hát hay, ứng đối giỏi trong vùng được mời đến hát, gia chủ và dân làng cũng hoàn toàn có thể tham gia. Tuy nhiên, đây thường được coi là sân chơi của những người được xếp vào hàng nghệ nhân nên giới tầm trung ít khi dám tham gia. Bởi vậy, hoàn toàn có thể coi hát trong đám khao là lối hát trình diễn mang tính nghệ thuật và thẩm mỹ cao nhất của hoạt động và sinh hoạt hát trống quân. Và, gia chủ khi nào cũng treo thưởng cho những người ứng đối tài năng nhất, hát hay nhất .
Loại tự do : là những hoạt động và sinh hoạt hát trống quân ở mọi lúc, mọi nơi, thuộc về những cá thể đơn lẻ. Người ta hoàn toàn có thể hát khi đi cấy, đi làm cỏ, lúc nghỉ bên vệ đường … Hình thức hoạt động và sinh hoạt này thường không mang nặng tính thi thố, mà phần lớn là để vui chơi. Đây thực sự là một lớp học ngoài giờ lý tưởng cho đám trẻ có điều kiện kèm theo học hỏi và rèn luyện theo lớp người đi trước .
Về số lượng người hát, những cụ kể rằng một đám có tổ chức triển khai, thường chỉ khoảng chừng 4 – 5 người tham gia mỗi nhóm bên nam và bên nữ. Tất nhiên phải là những người có trình độ thẩm mỹ và nghệ thuật nhất định. Hát hay nhưng nếu ứng đối lời thơ không nhạy bén hoặc ngược lại, ứng đối giỏi nhưng không có chất giọng thì cuộc hát trống quân sẽ bất thành .
Mở đầu, một bên cử người đại diện thay mặt vào hát trước để chèo kéo bên kia vào cuộc. Khi cặp nam nữ đối đáp so tài, tất có kẻ thắng, người thua. Và, bên nào thua sẽ thay người khác vào hát tiếp. Như vậy, số lượng người tham gia mỗi bên không nhất thiết phải bằng nhau. Bởi nếu một thành viên bên này đủ tài ứng đối thì rất hoàn toàn có thể sẽ lần lượt vượt mặt tổng thể thành viên bên kia và ngược lại. Mặt khác, nếu có một cặp hát ứng đối ngang tài, ngang sức thì họ sẽ chiếm sân chơi lâu hơn, thậm chí còn hoàn toàn có thể bao sân cả một cuộc hát đến khi mệt thì thôi. Hiện tượng này không phải là hiếm, đặc biệt quan trọng trong những đám hát khao, sân chơi của những nghệ nhân tài danh trong một vùng .

trongquan25

Ở nhiều nơi, cũng thông dụng vai trò cố vấn của một đôi người có trình độ ứng đối văn thơ. Có những đám hát, mỗi nhóm mời hẳn một cụ đồ nho có uy tín trợ giúp, gà bài tại chỗ. Họ có trách nhiệm mách nước giúp những chàng trai, cô gái thoát khỏi thế bí, khi đối phương ra bài đối hóc hiểm. Điều đó càng khiến cho sức mê hoặc của đám tăng lên bội phần. Ở nhiều vùng, khi những đám hát trống quân tăng trưởng tới quy mô lớn, mang nặng đặc thù thi thố thì làng thường phải lập ra một ban giám khảo để giám định game show. Trao Giải hoàn toàn có thể là đôi ba vuông lụa hay mấy gói chè thuốc … mang tính khuyến khích hơn là giá trị vật chất. Bởi danh dự nghệ thuật và thẩm mỹ là niềm tự hào trong mỗi hội đồng .
Như vậy, hoàn toàn có thể thấy hát trống quân giao duyên đã có bước chuyển tiếp quan trọng, từ một hoạt động và sinh hoạt văn nghệ dân gian mang tính thực hành thực tế xã hội là giao duyên nam nữ đã tăng trưởng vượt tầm để trở thành một thú chơi nghệ thuật và thẩm mỹ của người dân lao động. Ở quá trình sau, theo thời hạn, tính thực hành thực tế xã hội ngày càng mờ nhạt. Do những đặc tính nghệ thuật và thẩm mỹ đã tiến tới Lever cao, nên hát trống quân yên cầu những người tham gia phải có một trình độ nhất định. Ngoài giọng hát hay đủ độ chín muồi, họ còn phải có năng lực chuyển làn bẻ điệu và có vốn sống đủ để ứng đối thơ ca .
Để đạt được những tiêu chuẩn này, một người trung bình ắt phải trải đời tới độ xấp xỉ 40 tuổi. Bởi vậy, trong những đám hát trống quân có tổ chức triển khai, người chơi được xác lập là những năng lực đại diện thay mặt cho hội đồng, được coi như một nghệ sĩ dân gian thực thụ. Khi đó, những nam thanh nữ tú sẽ hầu hết đứng chầu rìa, tham gia với mục tiêu chiêm ngưỡng và thưởng thức và học hỏi là hầu hết. Có chăng, họ chỉ dám hát ở ngoài đồng hay hát chơi trong khoanh vùng phạm vi hẹp mà thôi. Khi ấy, những đám hát trống quân chỉ còn là dịp, là cớ cho nam nữ tụ tập đi dạo khám phá nhau, tức làsự giao duyên khi đó đã nằm ngoài chứ không chứa đựng bên trong game show. Do đó, việc nam nữ thực sự tìm một nửa yêu thương trải qua câu hát trống quân có lẽ rằng chỉ thấy ở hình thức sinh hoạt tự do .

trongquan26

Về mặt thẩm mỹ và nghệ thuật, những hình thức hoạt động và sinh hoạt trống quân giao duyên có tổ chức triển khai khi nào cũng song song với việc sử dụng một nhạc cụ độc lạ, đó là cái trống quân .
Khi làng lập đám hát, việc tiên phong phải làm là dựng trống ( bắc trống ). Trước hết, phải chuẩn bị sẵn sàng một sợi dây mây tươi dài khoảng chừng 4,5 – 5 m, hai chiếc cọc tre hoặc gỗ dài chừng 35 – 40 cm, một thùng gỗ ( hoặc sắt tây ) có đường kính từ 35 – 45 cm, cao khoảng chừng 45 – 50 cm và một cái nạng gỗ ( làm bằng chạc cây ) cao chừng 12 – 15 cm .
Khi bắc trống quân, người ta ngâm sợi mây xuống nước sao cho nó đạt tới độ mềm dẻo thiết yếu rồi đập dập 2 đầu dây và buộc chặt vào 2 cái cọc. Dưới đây là cách buộc dây thông dụng .

tq_BTH1

Tiếp theo, người ta căng sợi mây ra và đóng lút 2 đầu cọc xuống nền đất rắn. Họ phải thống kê giám sát làm thế nào để khi kéo sợi dây mây gác lên nạng gỗ đặt trên cái thùng, nó phải đạt một độ căng tối đa để bảo vệ tiếng vang của trống quân .
Ở chính giữa sợi dây mây, người ta lật úp cái thùng gỗ xuống đất, miệng thùng được chêm cách đất để tạo khe thoát âm. Sau đó đặt cái nạng gỗ lên chính giữa đáy thùng và căng sợi dây mây lên đó. Cái thùng có vai trò như bầu cộng hưởng còn chiếc nạng là ngựa đàn .

tq_BTH2

Khi diễn xướng, 2 người hát bên nam và bên nữ bắc nghế ngồi chéo nhau quay mặt vào chỗ chiếc thùng gỗ. Đến phiên ai hát thì người đó dùng dùi gõ vào đoạn dây mây ở gần nạng gỗ, trống sẽ phát ra những âm thanh không xác lập cao độ, sắc thái hơi giống với tiếng trống da loại nhỡ, nhưng nghe nhỏ và đanh hơn .
Đoạn gõ dùi

tq_BTH3

Tùy vào truyền thống cuội nguồn từng vùng mà trống quân có những sự biến hóa nhất định về cấu trúc. Chẳng hạn hoàn toàn có thể không cần dùng nạng chống mà stress dây mây lên mặt thùng .

tq_BTH4

Có vùng lại dùng cái chum sành thay cho chiếc thùng gỗ .

tq_BTH5

Có nơi, người ta đào hẳn một hố sâu làm thùng cộng hưởng. Trên mặt phẳng hố, người ta đặt ván gỗ hay một chiếc mâm đồng và ngựa đàn lúc này làm bằng một que chống khá dài .

tq_BTH6

Cũng có khi trong hố, người ta đặt chiếc chum sành và kê ván gỗ lên miệng chum .

tq_BTH7

Ngoài ra, từ đầu TK XX, người ta thường dùng dây thép hay dây đồng thay cho dây mây. Cá biệt, có nơi thay cho dây đàn, người ta còn dùng một thanh tre dài chừng 4 – 5 m, gác 2 đầu lên đầu 2 chạc cây. Giữa thanh tre đó, người ta buộc lạt tre ( hoặc dây mây ) vít thanh tre xuống miếng ván mỏng dính được cố định và thắt chặt trên miệng hố .

tq_BTH8

Nói chung, đây là những dạng cấu trúc trống quân phổ cập nhất đã được nhiều nhà nghiên cứu ghi nhận ( 6 ). Có thể thấy, cái trống quân do được tạo dựng trên mặt đất nên nó còn có tên nôm là trống đất. Xin nhắc lại rằng, nhạc cụ này chỉ dùng trong hình thức trống quân giao duyên nam nữ, còn trong hình thức trống quân nghi thức tín ngưỡng ( trống quân Đức Bác ), nhạc cụ chỉ là những chiếc trống da bò loại nhỏ. Người ta chơi trống bằng 2 dùi và không gọi đó là trống quân. Điều đặc biệt quan trọng ở trống quân Đức Bác là chỉ có bên nam đánh trống và chiếc trống da luôn được đeo vào cổ bên nữ ( 7 ). Vì thế, đôi nam nữ luôn phải quấn quýt bên nhau trong quy trình diễn xướng từ bến sông về đình làng .
Theo cách phân loại ngày này, hoàn toàn có thể xếp trống quân vào loại nhạc cụ họ dây, chi dùi gõ. Còn người xưa có lẽ rằng địa thế căn cứ vào giải pháp kích âm dùi gõ mà coi nó như một loại trống. Điều mê hoặc ở đây là tên gọi của thể loại đồng thời là tên gọi của nhạc cụ mà thể loại gắn bó. Hát trống quân giao duyên gắn liền với cái trống quân, vì thế hoàn toàn có thể xác lập, trống quân là một nhạc cụ mang tính chuyên dùng .
Ngoài công dụng giữ nhịp và tạo âm nền tiết tấu đệm cho giọng hát, trống quân còn được dùng để lưu lại sự phân ngắt giữa những câu thơ, giữa những trổ hát. Bên cạnh đó, nó còn khỏa lấp chỗ trống khi người hát chưa kịp nghĩ ra lời ca tiếp theo. Dưới đây là 1 số ít quy mô tiết tấu thông dụng của trống quân :

tq_BTH9

Lời ca của hát trống quân xưa, có câu :

Trống quân anh đánh nhịp ba
Khi vào nhịp bảy khi ra nhịp mười

Cũng giống như khái niệm nhịp một, những khái niệm nhịp ba, nhịp bảy … được dùng đơn thuần để chỉ số lượng âm thanh trong mỗi quy mô tiết tấu trống quân .

tq_BTH10

Đây là ý niệm thông dụng trong nhiều thể loại âm nhạc truyền thống Nước Ta. Nó khác hẳn với ý niệm về nhịp trong nhạc Tây phương .
Về cấu trúc, mỗi lượt hát đối ( hay đáp ) được coi như một trổ. Mỗi trổ hát gồm tối thiểu 2 cặp thơ lục bát. Những trổ hát dài nhất thường chỉ tới 12 đến 14 cặp thơ là cùng. Điều này là tương thích với tâm sinh lý của người trình diễn và đặc thù của thể loại. Bởi nếu một trổ hát quá dài thì bạn diễn khó hoàn toàn có thể chớp lấy kịp mọi chi tiết cụ thể nội dung mà ra bài ứng đối, và đám hát sẽ bị nghiêng về đặc thù độc diễn .
Với những hình thức diễn xướng có tổ chức triển khai, người ta khi nào cũng chia một đám hát trống quân thành nhiều chặng, với những chủ đề nội dung đặc trưng. Tuy mỗi vùng một kiểu nhưng nhìn chung, những quy trình diễn xướng trống quân đại thể thường bộc lộ cấu trúc kiểu mở màn – tiếp nối – kết thúc với tính lề luật khá cao. Có thể thấy ở trình tự : hát lập đám ( hát chào ), hát vận, hát giao hẹn, hát mời nước, hát mời trầu, hát huê tình, hát họa, hát đố, hát thách cưới, hát kể truyện .., kết thúc bằng hát chia tay .

trongquan27

Mở đầu, xen giữa hay kết thúc những trổ, những phần, người ta thường sử dụng những làn điệu dân ca khác của người Việt như hát ví, cò lả, sa mạc … làm phần liên kết. Chúng có tính năng như những đoạn chen khiến cho tính thẩm mỹ và nghệ thuật của đám hát thêm đa dạng chủng loại, làm game show thêm mê hoặc. Mặt khác, đặc thù đó cũng yên cầu người trình diễn buộc phải có năng lực bẻ làn, nắn điệu. Đó là một năng lượng nghệ thuật và thẩm mỹ phải được rèn luyện theo thời hạn .
Về lời ca, những làn điệu hát trống quân thường dùng thể thơ lục bát, lục bát biến thể hay tuy nhiên thất lục bát. Nói chung, những vần thơ đa phần được phổ theo kiểu xuôi chiều, tức những câu thơ khi chuyển thành lời ca được bảo lưu trật tự những từ trong câu. Riêng trường hợp trống quân Dạ Trạch có đặc thù ngoại lệ : câu lục khởi đầu và câu bát kết thúc mỗi trổ hát có hiện tượng kỳ lạ đổi khác cấu trúc lời thơ. Có thể coi đó như một nét độc lạ của riêng thể loại trống quân nơi đây .
Cụ thể, câu lục mở màn mỗi trổ khi nào cũng mở màn bằng cụm từ thứ 3-4-5 – 6, sau đó mới Open cả câu không thiếu. Ví dụ :
Lời thơ :
Tháng bảy anh cắm nhành đa
Khi hát thành :
Anh cắm nhành đa, tháng bảy anh cắm nhành đa
Sơ đồ cấu trúc lời ca của câu lục sẽ là :
3-4-5 – 6 / 1-2-3 – 4-5-6 .
Hiện tượng này được coi như một sự nhấn mạnh vấn đề vào cụm từ 3-4-5 – 6, chúng tôi tạm gọi là thủ pháp nhấn từ. Đây được coi như một thủ pháp nghệ thuật và thẩm mỹ đặc biệt quan trọng. Thủ pháp này nhiều lúc cũng gặp ở hát trống quân thông dụng. Tuy nhiên, nó không trở thành một hiện tượng kỳ lạ mang tính quy luật như ở trống quân Dạ Trạch. Ngoài ra, tất cả chúng ta cũng còn gặp thủ pháp nhấn từ ở nhiều thể loại nhạc truyền thống Bắc Bộ khác nữa .

trongquan28

Với câu bát kết thúc mỗi trổ hát trống quân Dạ Trạch, hiện tượng kỳ lạ nhấn từ lại xảy ra ở từ thứ 8. Ví dụ :
Lời thơ :
Hay là nàng bỏ chốn này nàng đi
Khi hát thành :
Hay là nàng bỏ chốn này, đi nàng đi
Cấu trúc sơ đồ lời ca câu bát là :
1-2-3 – 4-5-6 / 8-7-8 .
Thủ pháp nhấn từ nêu trên được coi như quy luật cấu trúc lời ca của mỗi trổ hát trống quân Dạ Trạch. Nghệ nhân ở đó thường gọi những câu bát kết thúc mỗi trổ hát là câu đổ. Đó cũng chính là tín hiệu báo kết trổ để bạn hát đối đáp chuẩn bị sẵn sàng tham gia, tiếp nối. Đối với thể loại trống quân phổ cập, tín hiệu kết trổ chỉ đơn thuần là sự ngưng nghỉ của người hát với những chùm tiết tấu của dùi gõ đơn thuần. Riêng trong trống quân Đức Bác, tín hiệu ngắt trổ lại là câu hát cố định và thắt chặt kìa hỡi a trống quân ( 8 ) .
Về nội dung lời ca, do thực chất của hát trống quân là hình thức hát đối đáp trai gái, nên tình yêu nam nữ vẫn là chủ đề điển hình nổi bật nhất. Nó bộc lộ ngay từ cách xưng hô : anh – em, chàng – nàng, ta – mình giữa những cặp hát. Thế nhưng cần phải thấy rằng, chủ đề tình yêu nam nữ ở hát trống quân nói chung chỉ được xác lập như một chất xúc tác thẩm mỹ và nghệ thuật. Bên nam và bên nữ đối đáp thi thố đơn thuần ( hoặc ship hàng tín ngưỡng ) chứ không hề có tình ý gì khác .

Bên cạnh tình yêu, nội dung lời ca còn đề cập đến những chủ đề ca ngợi thiên nhiên, đất nước cũng như cuộc sống lao động của con người. Với thể loại hát trống quân giao duyên, người ta còn đề cập đến các điển tích văn học hay tích cũ như Truyện Kiều, Chinh phụ ngâm, Nhị độ mai, Tần cung oán… Ở đây, không thấy xuất hiện những chủ đề mang tính thời sự đả kích, châm biếm xã hội… như kiểu hát xẩm. Đặc biệt, với bản chất thể loại đối đáp, các chủ đề nội dung nhất thiết phải được sắp đặt thành hai phần đối – đáp cân xứng, từ số lượng câu thơ mỗi trổ cũng như nội dung tương ứng.

trongquan29

Về kỹ thuật thanh nhạc, hát trống quân thường được trình diễn bằng lối hát dân dã tự nhiên, không thấy phổ cập những kỹ thuật thanh nhạc đặc trưng của cổ nhạc Việt như rung giọng, nảy hạt. Đôi khi người ta còn có cách nhả chữ gần với giọng nói. Điều đó là hài hòa và hợp lý với một mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ dân gian có tính phổ quát cao .
Về giai điệu, như nhiều thể loại nhạc truyền thống khác, giai điệu hát trống quân cơ bản được quản lý và vận hành trên hàng âm ngũ cung với mối đối sánh tương quan kiểu thang âm Bắc của người Việt. Điều đặc biệt quan trọng ở đây là sự sống sót của 3 loại làn điệu trống quân khác nhau trọn vẹn về giai điệu : trống quân phổ cập, trống quân Dạ Trạch, trống quân Đức Bác .
Trong 3 loại làn điệu trống quân trên, 2 làn điệu Dạ Trạch và Đức Bác thuộc vào loại giai điệu khu biệt trong mỗi địa điểm. Còn làn điệu trống quân phổ cập thì thấy có ở hầu khắp những vùng miền Bắc. Sự độc lạ giữa những làn điệu này là rất rõ, ví dụ điển hình, với cùng một lời thơ, trống quân Dạ trạch và trống quân thông dụng sẽ hát khác nhau :
Trống quân Dạ Trạch

tq_BTH11

Trống quân phổ cập

tq_BTH12

Cũng như những thể loại dân ca thuộc kiểu dạng làn điệu, hát trống quân hoàn toàn có thể sử dụng bất kỳ câu thơ lục bát nào làm lời ca. Nghệ nhân thường gọi đó là thủ pháp vận thơ. Điều đó có nghĩa làn điệu trống quân có cấu trúc giai điệu mở với nhiều sơ đồ âm điệu khác nhau quản lý và vận hành ứng với những sơ đồ thanh điệu câu thơ khác nhau. Vì thế, hoàn toàn có thể xếp hát trống quân vào loại những làn điệu hát – ngâm thơ lục bát tiêu biểu vượt trội của người Việt, trong đó mỗi làn điệu là một tập hợp những sơ đồ âm điệu khác nhau biến hóa theo từng cấu trúc lời thơ. Nó được xem như trái chiều với cấu trúc ca khúc dân gian, vốn có đường tuyến giai điệu tương đối định hình, kiểu mạng lưới hệ thống những bài lý hay dân ca quan họ. Như thế, hát trống quân thuộc vào dạng làn điệu có Lever dị bản lớn .
Trong những làn điệu trống quân, làn điệu trống quân phổ cập được những nghệ nhân xẩm và chèo gia nhập vào kho tàng chuyên nghiệp của họ với sự nắn điệu, biến báo không ít. Khi đó, giai điệu trống quân được đệm bằng cơ cấu tổ chức dàn nhạc chuyên nghiệp. Các nghệ nhân xẩm thường dùng trống quân như một làn điệu hát kể chuyện. Có thể coi đó như một bước chuyển tiếp quan trọng của hát trống quân từ một điệu hát đối đáp dân dã trở thành một làn điệu nhạc dân gian chuyên nghiệp .
Chú thích :

1, 4, 7, 8. Thông báo khoa học, Viện Âm nhạc, số 9-2003.
2. Vũ Ngọc Phan, Tục ngữ, ca dao, dân ca Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1978, tr.581.
3. Xem Phan Kế Bính, Việt Nam phong tục, Nxb Mai Lĩnh, Hà Nội, 1941.
5. Trần Việt Ngữ, Hát trống quân, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 2002, tr.31.
6. Trần Việt Ngữ, Hát trống quân, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 2002.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 332, tháng 2-2012
oOo

Trống Quân Dạ Trạch (Giới thiệu các nghệ nhân, tài liệu & HTQ):

HÁT TRỐNG QUÂN DẠ TRẠCH – HƯNG YÊN (Giới thiệu nhạc cụ):

Trống Quân Mời Trầu:

Trống Quân Thách Cưới:

Khúc hát Trống Quân:

Share this:

  • Thêm

Thích bài này:

Thích

Đang tải …

Source: https://nhacchuong.net
Category: Bảng xếp hạng nhạc chuông

1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars (No Ratings Yet)
Loading...

Trả lời

Liên hệ với chúng tôi

Some text some message..
Link xoilac 1 anstad.com, Link xoilac 2 sosmap.net, Link xoilac 3 cultureandyouth.org, Link xoilac 4 xoilac1.site, Link xoilac 5 phongkhamago.com, Link xoilac 6 myphamtocso1.com, Link xoilac 7 greenparkhadong.com,